خبرگزاری فارس ـ گروه هنر: جمهوری قزاقستان با بیش از ۱۸ میلیون جمعیت در آسیای میانه قرار دارد و یکی از کشورهای حاشیه دریای خزر محسوب می‌شود. این کشور ۲۸ سال پیش و پس از فروپاشی شوروی، استقلال خود را کسب کرد. این کشور اگر چه مسلمان‌نشین است اما بر خلاف اکثر کشورهای مسلمان‌نشین با هنر خوشنویسی آشنایی چندانی ندارد. هر چند آثار زیبایی از هنر خوشنویسی ایرانی در برخی از آثار تاریخی قزاقستان به ویژه مقبره «خواجه احمد یسوی» به چشم می‌خورد.
البته در سال‌های اخیر، کشورمان به عنوان یکی از پایگاه‌های اصلی خوشنویسی اسلامی، دور‌ه‌ها و کارگاه‌های آموزشی را در قزاقستان برگزار کرده است. نخستین دوره آموزش خوشنویسی خط فارسی، سال ۱۳۹۴ و به همت رایزنی فرهنگی ایران در اتاق ایران دانشگاه اوراسیا برگزار شد و طی آن، دانشجویان و هنرجویان قزاق به مدت ۴ ماه با ادبیات فارسی و خط نستعلیق آشنا شدند.
استقبال قزاق‌ها از خوشنویسی ایرانی به اندازه‌ای بود که پس از آن چندین نمایشگاه توسط رایزنی فرهنگی کشورمان از جمله نمایشگاه آثار خوشنویسی رسول محمدی‌خواه نجف‌آبادی در سال ۱۳۹۶ در کتابخانه آکادمی ملی قزاقستان برپا شد. یک سال بعد هم نمایشگاه خوشنویسی و نقاشی‌خط سعید خوش‌منش در موزه اولین رئیس جمهور قزاقستان در شهر آستانه افتتاح شد.
با این همه، قزاقستان در هنر خوشنویسی فقط یک چهره شاخص و استاد شناخته‌شده دارد و آن کسی نیست جز «آصیلبک اُرینباساروف» (Asylbek Urynbasarov).
او پس از پایان تحصیلاتش در قزاقستان، در سال ۲۰۰۱ به مدت چهار سال وارد مصر شد و ضمن فراگیری زبان عربی، مطالعات اسلامی خود را گسترش داد. یک سال بعد یعنی از ۲۰۰۵ تا ۲۰۰۶ میلادی، در یکی از مرکز آموزشی ایران، زبان فارسی آموخت.
ارینباساروف بین سال‌های ۲۰۰۶ تا ۲۰۰۸ در قاهره مصر به فراگیری خوشنویسی پرداخت و پس از آن با حضور در مرکز بین‌المللی مطالعه زبان عربی «نیل»، متخصص زبان عربی شد. وی سپس به مدت ۲ سال روی فراگیری زبان انگلیسی وقت گذاشت.
ارینباساروف از سال ۲۰۱۰ به استانبول رفت و زیر نظر «حسن چلبی» خطاط مشهور قرآنی این کشور به ممارست در ثلث‌نویسی مشغول شد. او از سال ۲۰۱۸ عضو مرکز تحقیقات فرهنگ، تاریخ و هنر جهان اسلام (ارسیکا) است. همزمان از سال از سال ۲۰۱۲ نخستین مدرسه خوشنویسی عربی را در آلماتی قزاقستان راه‌اندازی کرده است و به تربیت هنرجو در سطح بالا می‌پردازد.
آثار این خوشنویس مطرح قزاقستانی، تا کنون در تزئینات بیش از ۱۰ مسجد این کشور به نمایش در آمده است و خانه‌های خدا را با هنر خود آراسته است. امروزه آثار ارینباساروف نه تنها در قزاقستان بلکه در مجموعه‌های جداگانه‌ای در سوئیس، بریتانیا و امارات متحده عربی هم نگهداری می‌شود.
او می‌گوید: حدود ۳۰۰ نوع هنر خوشنویسی وجود دارد که بعضی از آنها ریشه در ۳۸۰۰ سال پیش دارند. در برخی موارد، با تولد یک هنر و خط جدید، برخی دیگر منسوخ شده‌اند. بنابراین، هیچ کس نمی‌تواند دقیقاً بگوید که امروز چند سبک و شیوه خوشنویسی موجود است. اما خوشنویسی اکثراً با استفاده از پنج یا شش سبک مشهور انجام می‌شود که به طور گسترده میان یک و نیم میلیارد مسلمان روی زمین رواج دارد.
مشروح گفت‌وگو با آصیلبک ارینباساروف خوشنویس ۳۵ ساله قزاقستانی را در ادامه می‌خوانیم.
* سابقه آشنایی قزاق‌ها با هنر خوشنویسی به چه زمانی باز می‌گردد؟
ـ هنر خوشنویسی در قرن پانزدهم میلادی، تقریباً در زمان سلطنت تیمور گورکانی، از طریق ایران و شهرهای سمرقند و بخارا به آسیای میانه و قزاقستان آورده شد. اکنون می‌توان خوشنویسی را در معماری اشیاء و کتیبه‌های باستانی مشاهده کرد که در منطقه جنوبی ما به ویژه ترکستان وجود دارد.
مردم آسیای میانه خوشنویسی را می‌شناختند، اما در دوره جماهیر شوروی، این هنر به دست فراموشی سپرده شد
* اما معمولاً برای تزئین مساجد یا ساختمان‌ها به کتیبه‌های اسلامی و خوشنویسی قرآنی، معمولاً از متخصصان خارجی (غیر قزاق) استفاده می‌شود.
یکی از دلایل من برای انتخاب این رشته، نبودن متخصص خوشنویسی در قزاقستان بود. این حرف درستی نیست که قزاق‌ها نسبت به هنر خوشنویسی آگاهی نداشتند، بلکه مردم آسیای میانه این هنر را می‌شناختند، اما در دوره جماهیر شوروی، هنر خوشنویسی به دست فراموشی سپرده شد. در این راستا آرزوی توسعه این هنر را در قزاقستان داشتم. پس از استقلال قزاقستان، اغلب از متخصصان خارجی برای خوشنویسی و تزئین اماکن مذهبی استفاده می‌شد. البته همین امر نشان میدهد که معماری در کشور ما دارای اهمیت است.
زمانی که خردسال بودم و به مسجد می‌رفتم، به خطاطی‌های نقش‌بسته روی دیوارهای مسجد علاقه داشتم
* چه شد که به این هنر علاقه‌مند شدید و آن را انتخاب کردید؟
من در شهر آلماتی متولد و بزرگ شدم. خانه ما نزدیک مسجد مرکزی آلماتی بود. زمانی که خردسال بودم و به مسجد می‌رفتم، به خطاطی‌های نقش‌بسته روی دیوارهای مسجد علاقه داشتم و همیشه از خودم می‌پرسیدم چه کسی اینها را نوشته است؟ درباره چه نوشته شده است؟ چرا این نوشته‌ها اینقدر زیبا هستند؟
خوشنویسی مسجدی در قزاقستان، اثرآصیلبک ارینباساروف
در سال ۲۰۰۱ در دانشکده اسلام‌شناسی دانشگاه نور-مبارک مشغول به تحصیل شدم، در آن زمان بر اساس تفاهمنامه‌ای که وجود داشت، استادان برجسته دانشگاه «الازهر» مصر به قزاقستان می‌آمدند. آقای «احمد امیر» متخصص خوشنویسی اسلامی بودند و به مدت ۲ سال خوشنویسی عربی را به ما آموزش داد. آقای احمد اولین استادی بودند که متوجه عشق و علاقه من به خوشنویسی اسلامی شد. تشویق‌ها، راهنمایی‌ها و آموزش‌های ایشان شوق مرا به خوشنویسی اسلامی دوچندان کرد. به همین دلیل، با توجه به این که هنر خوشنویسی در کشور مصر گسترش یافته است، تصمیم گرفتم پیش استادان برجسته مصر درس بخوانم.
بعد از فارغ‌التحصیل در سال ۲۰۰۶ برای تکمیل دانش خوشنویسی اسلامی به انستیتو خوشنویسی در شهر قاهره وارد شدم. در آن زمان من تنها هنرجوی خوشنویسی از اوراسیا بودم و بیشتر هنرجویان این رشته از کشورهای شرق آسیا مثل مالزی و اندونزی بودند. در این انستیتو سبک‌های خوشنویسی را یاد گرفتیم.
در قزاقستان حدود صد هنرجوری خوشنویسی دارم و به امید افزایش تعداد خوشنویسان در کشور هستم
* امروزه در قزاقستان شما را به عنوان تنها متخصص خوشنویسی می‌شناسند. آیا می‌توان به نسل جدید امیدوار بود که در خوشنویسی آینده روشنی داشته باشد؟
قزاقستان دارای سرزمینی وسیع است، اما تعداد جمیعت آن کم است. بنابرین اکثر مردم من را به عنوان متخصص خوشنویسی شناخته‌اند. اما این موقتی است، چون از سال ۲۰۱۲ در زمینه تدریس خوشنویسی مشغول به کار هستم، دوره آزاد کلاس خوشنویسی را برگزار می‌کنم، علاوه بر این در مدرسه «ابوحنیفه» شهر آلماتی تدریس می‌کنم [بیشتر جمعیت قزاقستان مسلمانان حنفی هستند]. آنجا هم بیش از یکصد شاگرد اعم از دخترها و پسرها و آقایان و خانم‌ها دارم که برخی بسیار بااستعداد هستند و در آینده راجع به آنها بسیار می‌شنوید. در واقع، به امید افزایش تعداد خوشنویسان در قزاقستان هستم.
کارگاه آصیلبک اُرینباساروف در ششمین نمایشگاه بین‌المللی خوشنویسی مسکو، تابستان ۲۰۱۸
* آیا خودتان یا شاگردان شما در مسابقات بین‌المللی خوشنویسی حضور داشته‌اند؟
در ۲۲ کشور اسلامی و کشورهای دیگر مسابقات خوشنویسی، همایش‌ها و سمپوزیوم‌های مختلف برگزار می‌شود. در سال ۲۰۱۳ در مسابقه که در عربستان برپا شد شرکت کردم. علاوه براین در سال ۲۰۱۷ در نمایشگاه بین‌المللی خوشنویسی که در روسیه برگزار شد، در ترکیب گروه شرکت کردم. امسال قرار است در شهر گروزنی چچن نمایشگاه «تصاویر دشت کبیر» برگزار شود، به احتمال زیاد در این نمایشگاه حضور خواهم داشت.
* در آثار شما مشاهده می‌شود که با برخی از سور‌ه‌ها و آیات قرآن تصویر زیبایی خلق کرده‌اید. آیا این کار را در خوشنویسی آموخته‌اید و یا نتیجه تخیل و هنرمندی شماست؟
در دانشگاه من سبک کلاسیک خوشنوسی را یاد گرفتم، می توانم تصاویر زیبایی را نیز بکشم. سلیقه و انتخاب سفارش دهنده را در نظر می گیرم. معمولا در خوشنویسی اسلامی اصول قواید ثابتی وجود دارد که آن را به هنرجویان آموزش می دهند. می توانم بگوییم بخشی از خوشنویسی اسلامی یک هنر الهام بخش است و به استعداد، تفکر درونی، تمایلات قلبی و مهارت های هنرجو بیستگی دارد.
در خوشنویسی اسلامی تصویرسازی با سوره ها را آموزش نمی‌دهند و قانون ثابتی برای آن وجود ندارد که از طریق آن یک سوره یا آیه را به شکل یک درخت یا گل کشید و این تنها به قوه تخیل، تفکر فرد بستگی دارد و اینجاست که می‌گویم بخشی از خوشنویسی اسلامی حاصل الهام است.
عاشق خواندن آیه تداین (قرض) در نماز هستم، بنابراین آن را خوشنویسی کردم
* کدام اثرتان را بیش از دیگر آثار دوست دارید؟
۲ سال قبل و برای اولین بار پس از استقلال کشور، نمایشگاهی به هنر خوشنویسی یک هنرمند داخلی اختصاص داده شد. من این کار را به قلبم تقدیم کردم. بگذارید با یکی از آنها صحبت کنم. در آن نمایشگاه، طولانی‌ترین آیه سوره بقره (آیه تداین) را نوشتم. اما چه چیزی موجب وجه تمایز این آیه می‌شود؟ به طور کلی، این یک درباره قرض دادن و قرض گرفتن و مسئولیت یک مسلمان درباره آن است. من عاشق خواندن این آیه در نماز هستم، بنابراین آن را نوشتم. مخصوصاً بخشی از آن که درباره نوشتن است: «وَلَا یَأْبَ کَاتِبٌ أَنْ یَکْتُبَ کَمَا عَلَّمَهُ اللَّهُ» و کسى که قدرت بر نویسندگى دارد، نباید از نوشتن ـ همان طور که خدا به او تعلیم داده ـ خوددارى کند!
* برای خلق یک اثر معمولا چه مدت زمان لازم است و آیا باید در مکانی خاص قرار بگیرید تا بتوانید اثری خلق کنید و یا نیاز به زمان و مکان خاصی نیست؟
برای یک کار حدودا دو تا سه روز زمان لازم است. مدت زمان خلق یک اثر به عواملی مانند نوع کار و آمادگی جسمی و روحی خوشنویس بستگی دارد، اگر مشکلات زندگی پیش روی هنرمند باشد، زمان طولانی‌تر شده و گاهی فرآیند خلق اثر متوقف می‌شود. یا اگر موضوع الهام‌بخشی در هنرمند فعال شود کار به سرعت پیش می‌رود و سریع‌تر به پایان می‌رسد. گاهی پیش آمده که یک هفته نتوانستم کاری انجام دهم و کارهای سفارش گرفته شده به تعویق افتاده‌اند، تا جایی که سفارش‌دهندگان از انتظار خسته شده‌اند. با توجه به این مسایل نمی‌توان زمان دقیقی برای اتمام کارها مشخص کرد.
استادم در ترکیه می‌گفت: آثار تو نشان میدهد که تو از نسل عشایر کوچ‌نشین هستی که زندگی دشواری داشته‌اند، زیرا نوشته‌های تو نرم نیست
* آیا شما سبک خاصی در خوشنویسی خلق کرده‌اید که مردم بتوانند آثار شما را تشخیص دهند و مثلا بگویند این سبک آصیلبک است؟
بله. به نظرم در این مدت سبک خاص خودم را به دست آورده‌ام. در سال۲۰۱۰ زمانی که برای تکمیل تحصیلاتم به ترکیه رفتم، استادم با دیدن آثار من گفت: آثار تو نشان میدهد که تو از نسل عشایر کوچ‌نشین هستی که زندگی دشواری داشته‌اند، زیرا نوشته‌های تو نرم نیست، بی‌رحمانه و ناپایدار است.
آثار خوشنویسان کشورهای مالزی و اندونزی، ترکیه و کشورهای عربی نسبت به کارهای خوشنویسان کشورهای مستقل مشترک‌المنافع نرم و همچون شعر نوشته شده است. اما آثار ما به گفته استادم بسیار خشن است. معمولا طرح پرنده را استفاده می‌کنم. شاید کار من را از این سبک می‌توان شناخت.
* ابزار لازم را از قزاقستان خرید می‌کنید یا...
ابزار لازم را از کشورهای خارجی تهیه می‌کنم یا سفارش می‌دهم. چرا که این هنر در قزاقستان هنوز پیشرفت نکرده است و ابزار لازم برای خوشنویسی به سختی پیدا می‌شود. امروزه فروشگاه‌های اینترنتی توسعه یافته است و گاهی از طریق آنها لوازم مورد نیازم را تهیه می‌کنم. همچنین شاگردان من از طریق این فروشگاه‌ها ابزار لازم را خرید می‌کنند. امیدوارم که در آینده این مسائل حل بشود.
جوانان ازبک و قرقیز تمایل به برگزاری کلاس‌های آموزش خوشنویسی در کشورشان را دارند و از من برای تدریس دعوت می‌کنند
* آینده هنر خوشنویسی در قزاقستان را چگونه می‌بینید؟
به نظرم نسبت به کشورهای ازبکستان، قرقیزستان و ترکمنستان، خوشنویسی اسلامی در قزاقستان آینده خوبی دارد. چون در کشورمان علاقمندان به این هنر خیلی زیاد هستند. در شهرهای بزرگ قزاقستان جوانان دوست دارند این هنر را یاد بگیرند. علاوه بر این جوانان ازبک و قرقیز تمایل به برگزاری کلاس‌های آموزش خوشنویسی در کشورشان را دارند و از من برای تدریس دعوت می‌کنند. اگر خدا بخواهد می‌خواهم در این کشورها خوشنویسی اسلامی را آموزش بدهم.
محمد کلهر
انتهای پیام/
افشای کامل
روایتگری موثر
زیستگاه رسانه
قصه های کرونا
کد اقناع
کیفیت حکومت
