پان‌ترکیسم جدید؛ سودای رهبری ابزارهای خیالی

به گزارش خبرنگار دفاتر منطقه‌ای خبرگزاری فارس، با وجود تلاش ترکیه و برخی اعضای شورای همکاری کشورهای ترک زبان در منطقه از جمله در آسیای مرکزی برای حفظ صلح و تحکیم امنیت، اما این شورا تاکنون هیچ موفقیتی به دست نیاورده است.

در همین راستا سال گذشته «شوکت میرضیایف» رئیس جمهور ازبکستان بنابه به دعوت «رجب طیب اردوغان» رئیس جمهور ترکیه به این کشور سفر کرد.

یکی از زمینه‌های جدید و موثر همکاری‌های متقابل 2 کشور، شورای همکاری کشورهای ترک زبان می‌باشد. رئیس جمهور ازبکستان عضویت این کشور در این شورا در سال 2019 میلادی را «بازتاب پروسه‌های طبیعی تاریخی» برای ازبکستان قلمداد کرد.

همچنین برای ترکیه همکاری‌های کامل در چارچوب سازمان نه تنها با ازبکستان بلکه دیگر کشورهای آسیای مرکزی نیز مهم است.

«الکساندر چرنوف» کارشناس مسائل منطقه در تحلیلی به بررسی موضوع پان ترکیسم جدید، اساس همگرایی آن و نقش ترکیه به عنوان «برادر بزرگ» پرداخت.

*** شورای ترک‌زبانان و سودای رهبری منطقه 

آسیای مرکزی، منطقه‌ای با سطح بالای همگرایی است. در این منطقه روسیه، ترکیه، ایران و چین رقابت می‌کنند و تلاش دارند کشورهای آسیای مرکزی را به طرح‌های سیاسی، اقتصادی و همگرایی فرهنگی جذب کنند.

شورای همکاری‌های کشورهای ترک زبان در منطقه نیز از محبوبیت برخوردار است. این سازمان در سال 2009 میلادی در نشستی در شهر «نخجوان» در آذربایجان با هدف تحکیم دوستی، امنیت و اعتماد بین مردم ترک تاسیس شده است.

آذربایجان، قزاقستان، قرقیزستان، ترکیه و ازبکستان (از سال 2019) عضو این سازمان و ترکمنستان به عنوان عضو بالقوه شورای ترک‌زبانان تلقی می‌شود.

طبق قرارداد «نخجوان»، شورای ترک‌زبانان در زمینه گسترش همه جانبه همکاری‌ها بین کشورهای عضو فعالیت می‌کند.

به طور مثال، در بیانیه نشست سال 2011 میلادی موقعیت مشترک کشورها درباره شرایط عراق و افغانستان و در بیانیه نشست سال 2015 میلادی موضوع تاتارهای کریمه و درگیری‌های ارمنستان و آذربایجان مطرح شد.  

*** مرحله جدید پان ترکیسم

ایدئولوژی شورای ترک‌زبانان اواخر قرن نوزدهم و آغاز قرن بیستم شکل گرفت. این نهضت در ابتدا ایجاد زبان مشترک ترکی خالی از واژه‌های فارسی و عربی را در نظر داشت بعدا راه پان ترکیسم را در پیش گرفت و رنگ سیاسی داشت.  

در دوران جنگ سرد بین شوروی و آمریکا جمهوری ترکیه به عنوان عضو ناتو پان ترکیسم را با هدف مبارزه ایدئولوژی علیه شوروی سابق در قلمرو آسیای مرکزی و آذربایجان دوباره زنده کرد.

فروپاشی شوروی برای توسعه پان ترکیسم شرایط مناسبی را فراهم کرد. در سال 1991 میلادی در «کازان» مجمع کشورهای ترک زبان و یک سال بعد در آلماتی سازمان هنر و زبان‌ کشورهای ترک‌زبان ایجاد شد.

در نتیجه این اتفاقات، در سال 2009 میلادی قرارداد نخجوان امضا و در سال 2011 میلادی نخستین نشست شورای همکاری کشورهای ترک زبان در آلماتی برگزار شد.

*** ایده برادر بزرگ

ترکیه به عنوان مبتکر طرح شورای ترک از این شورا چه انتظاری دارد؟ چه هدفی را در پیش گرفته است؟ پیش از هر چیز، ترکیه خود را در خانواده مردم ترک به عنوان برادر بزرگ می‌بیند و می‌خواهد این دیدگاه را به کشورهای دیگر منطقه تحمیل کند.

ترکیه برای رسیدن به این اهداف ضمن گسترش همکاری‌ها در زمینه فرهنگی، علمی و آموزشی از اصل «قدرت نرم» استفاده می‌کند.

به عقیده محققان آذربایجانی و ترکی، زمینه فرهنگی حوزه اصلی همکاری‌های کشورهای ترک زبان است.   

دستاوردهای شورای ترک‌زبان در زمینه همکاری‌های اقتصادی تا اندازه‌ای کوچک است.

وقتی که در ماه آگوست سال 2012 میلادی در نشست «بیشکک» کشورهای ترک زبان پرچم مشترک را تصویب کردند (در آن رمز 4 کشور عضو آفتاب قرقیزستان، ستاره آذربایجان، هلال ترکیه، رنگ قزاقستان منعکس شده است)، انتظار داشتند که همگرایی با ترکیه معنای همراهی با اتحادیه اروپا را در آینده بدهد.

اما این امیدها در سال 2015 میلادی وقتی رئیس جمهور ترکیه گفت‌وگوها درباره مساله پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپا را متوقف کرد، بهم خورد.

اکنون ترکیه ایجاد «پنجره رو به اروپا» را برنامه ریزی می‌کند که از طریق پیوستن مجارستان به شورای همکاری کشورهای ترک زبان را باز کند.

*** اختلافات

شورای همکاری کشورهای ترک زبان برای حفظ صلح و تحکیم امنیت در منطقه و جهان موفقیت‌های قابل ملاحظه‌ای به دست نیاورده است. حضور مشکوک ترکیه در درگیری‌های سوریه و لیبی فقط شک و تردید آسیای مرکزی را نسبت به طرح همگرایی ترکی تشدید کرد.    

آنها نمی‌خواهند برای منافع ترکیه با بازیکنان بین المللی مانند روسیه، آمریکا و کشورهای اروپایی مبارزه کنند.  

شورای ترک‌زبان امروز طرح همگرایی با پتانسیل اقتصادی می‌باشد اما نمی‌توان آن را به عنوان رقیب مستقیم طرح همگرایی اوراسیا در منطقه تلقی کرد.

هر 2 سازمان (شورا و اتحادیه اقتصادی اوراسیا) در کنار هم فعالیت می‌کنند و برای یکدیگر خطری ایجاد نمی‌کنند.

به دلیل سیاست اردوغان درباره مسائل سوریه و لیبی با منافع کشورهای ترک زبان در زمینه سیاست یکسان نیست.   

در عین حال شکست ایدئولوژی پان ترکیسم مشهود است، مردم آسیای مرکزی از لحاظ سیاسی و اقتصادی به ترکیه نزدیک نشدند و این کشور را به عنوان همکار اقتصادی و نه به عنوان برادر بزرگ خود تلقی می‌کنند.

انتهای پیام/ح