چرا «هویدا» مدام وزیر عوض می‌کرد؟

همین دیروز| گروه تاریخ خبرگزاری فارس ـ امین رحیمی: از اوایل دهه ۵۰ درآمد نفت ایران به‌واسطه رفاقت پهلوی‌ها با غربی‌ها بالا رفته بود و پهلوی دوم هم هوا به سرش افتاده بود که خوب مملکتی داریم! اما یک مشکل نمی‌گذاشت کسی باور کند ایران خوب مملکتی شده و آن مشکل تورم بود. درآمد نفت ایران که بالاتر می‌رفت، بالتبع باید وضع مردم هم بهتر می‌شد، ولی از این خبرها نبود و تورم داد همه را درآورده بود. سال ۱۳۵۰ نمایندگان مجلس به هویدا گفتند که برود مجلس و توضیح بدهد که این گرانی‌ها از کجا آمده و او هم رفت و توضیحاتی داد که نتیجه‌اش این بود که تورم هست، ولی گرانی نیست!

سال ۱۳۵۲ هم پهلوی دوم پرید وسط و یک حرف جالبی زد و گفت: اگر تورم مهار نشود به ارتش دستور می‌دهد تورم را مهار کند. تورم بالاتر هم رفت و ارتش هم دستوری نگرفت که برود و مقابله کند و شگفت‌آور این‌که پهلوی دوم تا سال ۱۳۵۷ همچنان همین تهدید را در موقعیت‌های مختلف تکرار می‌کرد.

حالا وضعیت تورم چگونه بود؟ «آنتونی پارسونز» سفیر وقت انگلستان در ایران درباره‌ تورم گزارش داد: «اگرچه مقامات دولتی نرخ سالانه آن را ۲۰ درصد اعلام کرده بودند، ولی نرخ واقعی تورم بسیار بیشتر از این رقم بود».

کاریکاتوری از هویدا در نشریات دوره پهلوی با این شرح: هویدا (در اداره تثبیت قیمت‌ها): ملاحظه می‌کنین که قیمت ثابته، فقط ارقامه که هر روز تغییر می‌کند!

پول مفت نفت؛ بدون برنامه

مشکل کجا بود؟ علاوه بر فساد مالی دربار و وابستگان پهلوی‌ها و البته مشکلات ساختاری و عقب‌ماندگی کشور در بخش‌های اشتغال و تولید، مشکل دیگر این بود که پهلوی دوم به کارهای نمایشی بیشتر علاقه داشت تا کارهای زیربنایی برای اقتصاد. برای پول مفت نفت هم برنامه‌ای نبود و درآمدهای کلان نفت را در جاهایی خرج می‌کردند که اشتباه بود. به‌قول «جلیل شرکاء» قائم‌مقام وقت بانک مرکزی: «وقتی درآمدهای نفتی کشور، بی‌توجه به آثار منفی سیاست تزریق نقدینگی بر اثر سیاست‌های اقتصادی آن زمان افزایش یافت تورم خود را نشان داد و قیمت‌ها رو به افزایش گذاشت». همان‌موقع هم کارشناسانی بودند که می‌گفتند این کارها اشتباه است، ولی پهلوی دوم خوشش نمی‌آمد. هویدا چه می‌کرد؟ اصلا کسی توقع نداشت کاری بکند و توانست ۱۳ سال نخست‌وزیر بماند چون بهتر از همه می‌گفت چشم قربان. پهلوی دوم همه‌کاره اقتصاد بود و قبول هم نمی‌کرد که نمی‌کرد که اشتباه می‌کند.

«شرکاء» رفتار پهلوی دوم درباره امور اقتصادی را این‌گونه توصیف می‌کند: «شاه در آن زمان خود را مطلع تمام امور می‌دانست و به گفته‌ها و هشدارهای دیگران اعتقادی نداشت. من در زمان قائم‌مقامی بانک مرکزی و وزارت اقتصاد همراه با هیأتی که با او دیدار می‌کرد، حضور داشتم، چندین نمونه را مشاهده کردم که مسئولان هشدار دادند اما او اعتنایی نمی‌کرد... اشتباه فاحش شاه این بود که به اقتصاددانان گوش نمی‌داد. فقط منتظر بود یک فرد خارجی از این‌جا بگذرد و به او بگوید چه کار کند. متأسفانه به حرف هیچ‌کدام از اقتصاددان‌های مجرب داخل گوش نمی‌داد. شاه واقعاً برخی مسائل را نمی‌فهمید، اما در آن حوزه ادعا داشت و حرف هیچ‌کس دیگر را نیز قبول نمی‌کرد.»

اخبار گرانی ناگهانی در سال ۱۳۵۲

نمی‌خواهم جواب بدهم!

وضعیت گرانی چگونه بود؟ «اسدالله عَلَم» وزیر دربار پهلوی در کتاب خاطراتش می‌نویسد: «در تابستان ۱۳۵۲ بسیاری از انواع مواد غذایی کمیاب شده و اگر هم یافت می‌شد با قیمتی چند ده برابری به فروش می‌رسید. در ماه‌های نخست سال ۵۳ نان هم پیدا نمی‌شد... عرض کردم متأسفانه در داخله به واسطه غفلت متصدیان نه گوشت در دسترس مردم است، نه شکر، نه گوشت مرغ و مردم خیلی ناراضی هستند... تعجب است که شاهنشاه تمام گوش کردند، ولی همان‌طور که چشمشان را روی هم گذاشته بودند، اصلاً باز نکردند و یک کلمه جواب ندادند. من که شاهنشاه را می‌شناسم، می‌دانم که این به معنی این است که حرف تو را می‌شنوم، ولی نمی‌خواهم جواب بدهم.»

«هویدا» بهتر از همه «چشم قربان» می‌گفت و پهلوی دوم دوستش داشت

هیچ وزیری موفق نبود

داستان ترمیم کابینه چه بود؟ شیوه‌هایی که پهلوی دوم برای اقتصاد در پیش گرفته بود، جواب نمی‌داد و هیچ وزیری هم موفقیتی نداشت و هویدا مجبور بود مدام آدم‌های جدید بیاورد که یعنی داریم کار می‌کنیم و این «خون و روحیه تازه» در اقتصاد است. این‌طوری شد که هویدا شد رکورددار تغییر وزیر در ایران و مشهور است که بیش‌از ۲۰ بار کابینه‌اش را ترمیم کرد.

«شرکاء» در این باره می‌گوید: «افراد زیادی بودند که هشدار دادند و می‌گفتند این راه به بیراهه می‌رسد. به تغییرهای پی در پی در دستگاه‌های اقتصادی نگاه کنید. بخشی از آن ناشی از مواضعی بود که به مذاق شاه خوش نیامد و دستور به تغییر مدیران داد».

«هویدا» مدام کابینه ترمیم می‌کرد ولی موفقیتی نداشت و تا سال ۱۳۵۷ همچنان تورم و گرانی مشکل جدی زندگی ایرانیان بود

حالا پهلوی دوم بالاخره قبول کرد که اشتباه کرده یا نه؟ در کتاب «پاسخ به تاریخ» اعتراف کرد که موفق نبوده ولی تقصیر را انداخت گردن کسانی که برنامه‌های مقابله با گرانی را خوب اجرا نمی‌کردند!  

امروز در تاریخ مناسبت‌های دیگری هم هست

امروز ۷ اردیبهشت مصادف با ۲۷ آوریل میلادی و ۱۴ رمضان هجری قمری در تقویم تاریخ، مناسبت‌های دیگری هم دارد.

ـ درگذشت «ابن مغازلی» محدث و فقیه مشهور در سال ۵۴۲ قمری
ـ رحلت «شمس‌الدین بهبهانی» حکیم معروف ایرانی در سال ۱۲۴۸ قمری
ـ درگذشت «سید محمد تقی ممتازالعُلماء» عالم برجسته شیعه در سال ۱۲۸۹ قمری
ـ زادروز «ساموئل مورس» مخترع تلگراف در سال ۱۷۹۱ میلادی
ـ درگذشت «عباس حُرّی» پژوهشگر ایرانی و طراح نظریه «اطلاع‌شناسی» در سال ۱۳۹۲ شمسی

انتهای پیام/