یک پیشنهاد برای چارچوب و رئوس مهم عمل و برنامه دولت آینده در آموزش و پرورش

عباس بیات

در این یادداشت سعی شده است بر اساس مطالعات، تجارب، گفتگو‌ها و... رئوس محورهایی که ضروری است در دولت آینده در آموزش و پرورش مورد توجه قرار بگیرد، به عنوان یک برنامه پیشنهادی، احصا گردد. وضعیت‌شناسی، چالش‌های فعلی، تحول آفرینی و امکان تحقق در بازه یک دولت و فراوزارتخانه‌ای بودن عمده شاخص‌های برای احصاء چارچوب رئوس برنامه دولت آینده بوده است. واقع بینی و با هم‌نگری شرایط و مسائل کشور باعث می‌شود که اولویت‌های رئیس جمهور در آموزش وپرورش حداکثر به 4 یا 5 عنوان محدود شود وگرنه مسائل آموزش و پرورش متعدد و بعضاً تا 1000 عنوان هم فهرست شده است! همچنین در احصاء برای قرار گرفتن در برنامه کلان دولت، لزوم نقش‌آفرینی و پیگیری چندجانبه رئیس جمهور در این برنامه‌ها مطرح بوده است؛ طبیعی است برنامه وزیر آموزش و پرورش که به رئیس جمهور و یا مجلس ارائه می‌گردد تفصیلی‌تر باشد، و اتفاقاً پاسخ متقن و اجرایی به این موارد می‌‌تواند در انتخاب وزیر و تیم همراش مؤثر باشد.

1- نحوه ادامه فعالیت مدارس در صورت ادامه همه‌گیری کرونا و یا پایان کرونا و برنامه‌های جبران خلاءهای آموزشی و تربیتی در یک سال و نیم گذشته

یکی از موضوعات مهمی که ریاست جمهوری باید به آن بپردازد چگونگی فعالیت مدارس و کلاس‌های درس در صورت ادامه همه‌گیری بیماری کرونا است. تأثیرات عمیق همه‌گیری کرونا و تعطیلی مدارس صرفاً به ابعاد آموزشی و تربیتی خلاصه نمی‌شود امروز به وضوح می‌توان ضرب آهنگ این تعطیلی را در ابعاد اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و حتی امنیتی شنید.

بازگشایی مدارس یک ضرورت است که باید برای آن برنامه منجسم در ابعاد ملی تهیه گردد و با همکاری فراوزارتخانه‌ای و با هدایت و نظارت ریاست جمهوری پیگیری گردد.

همچنین باید برنامه جامع‌ای برای جبران کاستی‌های آموزشی و تربیتی، ترک تحصیل‌ها و... در کنار ادامه فرآیند عادی تحصیل دانش‌آموزان برای اجرا در حداقل دو سال آینده تدارک دیده شود. این برنامه باید دیگر ابعاد آسیب‌های کرونا از جمله روانی و اقتصادی را در بر بگیرد.

مشخص شدن راهبرد کلان دولت در استفاده از آموزش مجازی و تقویب بسترها و زیرساخت‌های ملی و داخلی نیز از دیگر محورهای مورد توجه در این بند می‌باشد.

2- برنامه تأمین معلم و تقویت فرآیند تربیت معلم و دانشگاه فرهنگیان

شیوع کرونا در مهر 1399 به کمک وزارت آموزش و پرورش آمد تا کمبود نیروی انسانی به علت بازنشستگی بیش از 270 هزار نفر معلم در این چند سال، رخ ننماید. هرچند سیاست‌هایی مثل افزایش تراکم کلاس‌ها، حذف نیروی‌های کیفیت بخشی از مدارس، توسعه مدارس غیردولتی، افزایش خرید خدمات آموزشی در این چند سال مهمترین اقداماتی بوده است که همواره این کمبود را پوشش داده است و امسال نیز می‌توانست با شدت بیشتری ادامه پیدا کند، اما اهالی تربیت به درستی می‌دانند کاهش شدید کیفیت آموزشی و ذبح عدالت آموزشی نتیجه قطعی این اقدامات است.

برنامه تأمین معلم در نظام تعلیم و تربیت بدون همراهی سازمان برنامه و بودجه، سازمان امور استخدامی و وزارت علوم محقق نخواهد شد و این برنامه تا در اولویت دولت و شخص رئیس جمهور قرار نگیرد جزء تشدید بحران فعلی نتیجه‌ای نخواهد داشت.

برنامه تربیت معلم و چگونگی انجام آن کاملاً با نگاه کلان دولت به آموزش و پرورش مرتبط است. بحث‌های استخدام دولتی، قوانین بازنشستگی، تفسیر از شأن حاکمیتی تعلیم و تربیت و... به شدت بر روی این برنامه تأثیرگذار است.

3- تحول در نظام تصمیم‌سازی، تصمیم‌گیری، اجرا و ارزشیابی تعلیم و تربیت مبتنی بر سند تحول روزآوری شده.

به نظر می‌رسد تأمل و صبر رهبر حکیم انقلاب اسلامی در معرفی اعضای جدید شورای عالی انقلاب فرهنگی به انتظار تحقق دولت جوان انقلابی ربط دارد. بیراه نیست اگر بگوییم فرهنگ کشور نیز همانند اقتصاد، در دو دولت آقای روحانی تکیه به توانمندی‌های داخلی نداشته است.

استقرار یک دولت جوان انقلابی می‌تواند زمینه را برای تحول در ساختار فرهنگ، تربیت و علم کشور را فراهم کند، اهمیت و اولویت تعلیم و تربیت برای رئیس جمهور باید باعث شود که با سرعت معقولی به‌روزآوری سند تحول برای تسریع و قوت بخشیدن به تحول بنیادین در آموزش و پرورش کلید خورده و در ضمن آن رابطه شورای عالی آموزش و پرورش، با شورای عالی انقلاب فرهنگی و مجلس شورای اسلامی و همچنین شوراهای متعدد اقماری مشخص گردد.

باز طراحی رابطه وزارتین آموزش و پرورش و علوم در ابعاد، تصمیم‌سازی، تصمیم‌گیری، اداری و نرم‌افزاری (هدایت تحصیلی، کنکور، اشتغال و رشد علمی) جزء با اراده محکم رئیس دولت محقق شدنی نیست.

این باز طراحی بخشی از نظام حکمرانی تربیت را در بر می‌گیرد. در بخشی دیگر و در ذیل روزآوری سند تحول بنیادین باز تعریف چگونگی ایفای نقش مردم در تعلیم و تربیت و تببین صحیح و اجرایی از شأن حاکمیتی تعلیم و تربیت به گونه‌ای که دوگانه دولتی- خصوصی و یا عارضه خصولتی دامن‌گیر آموزش و پرورش نشود بسیار مهم است. شخص رئیس جمهور باید نگاه خود را صریحاً در این مورد بیان کند، نه می‌توان دم از آموزش و پرورش خصوصی زد و راهبردهای حذف تربیت معلم، خرید خدمات آموزشی و توسعه مدارس غیردولتی را پیش گرفت و نه با خبر از وضعیت فعلی بودجه‌ای ریش آموزش و پرورش را صرفاً در دست دولت قرار داد.

۴- برنامه‌ریزی برای تحقق اولویت قرارگرفتن بودجه آموزش و پرورش در لوایح بودجه سنواتی و تخصیص منابع پایدار.

ایجاد پیشرفت در کشور بدون سرمایه‌گذاری ممکن نیست. اساساً یکی از دلایل احتیاج به دولت‌ها مسئله پیشرفت است. سرمایه‌گذاری در پیشران‌های پیشرفت نیازمند هدایت، تقویت و تجمیع سرمایه‌ها توسط دولت‌هاست. حال یا این کار به صورت مستقیم توسط دولت‌ها صورت می‌گیرد و یا با سیاست‌گذاری اقتصادی و... سرمایه مردم را هدایت می‌شود.

ایجاد تحول در آموزش و پرورش نیز بی‌شک نیاز سرمایه‌گذاری دولت است. این سرمایه‌گذای هم ابعاد مختلفی دارد که بخشی از آن نیز تأمین منابع مالی است.

بودجه آموزش و پرورش هر ساله در ابتدای کار با کسری بسته می‌شود و این امری است که برای همه کارشناسان عیان است، طبیعتاً بخشی از منابع تخصیص یافته در سازوکارهای معیوب اداری هدر می‌رود و مدیریت بهینه منابع می‌تواند بسیار کمک کننده باشد. اما اگر بخواهیم تحول در آموزش و پرورش را محقق کنیم نیازمند منابع پایدار جدید هستیم که البته در مورد نحوه هزینه و تخصیص آن دقت لازم باید صورت گیرد و افزایش منابع در سیستم معیوب فعلی جزء افزایش ضریب اتلاف نتیجه دیگری ندارد.

رعایت اولویت بودجه در زمانی که منابع محدود است بحث تصمیم‌گیری مدیران کلان بخصوص رئیس جمهور را می‌طلبد، این که در برنامه دولت و تخصیص منابع مثلاً بخش درمان اولویت باشد یا آموزش و پرورش به اولویت و شعارها و برنامه رئیس دولت بر می‌گردد تا اختیار وزیر بهداشت یا آموزش و پرورش است.

5- توسعه سریع و کیفی مهارت‌آموزی و تقویت آموزش‌های فنی‌ومهارتی در آموزش و پرورش برای پشتیبانی از جهش تولید و دستیابی به پیشرفت پایدار

حل بنیادی مسئله کنکور، حل پایدار مسئله اشتغال، پشتیبانی راهبردی از جهش تولید، کاهش سن ازدواج، کاهش آسیب‌های اجتماعی و بسیار از معضلات دیگر فقط و فقط به صورت ریشه‌ای با توجه و تقویت آموزش و پرورش حل خواهد شد. ارتباط تک تک معضلات فوق را با مدرسه و کلاس درس و معلم می‌توان نشان داد، آنهایی که عمیق نگاه می‌کنند رابطه علی و خط بلند ارتباط را می‌بینند. نظام تربیتی و علمی ما یک بعدی شده است، تمرکز صرف به بحث دانش بدون عمل و کاربرد و فاصله گرفتن از محیط واقعی و زندگی مسئله امروز تعلیم و تربیت کشور است. طراحی و اجرای یک آموزش مهارتی و حرفه‌ای قوی که ریشه و تنه آن در دوره ابتدایی قرار دارد و شاخه و میوه‌های آن در دوره متوسطه می‌تواند نتایج مناسبی برای کشور داشته باشد. باید چرخه هم‌افزای تولید را بین آموزش و پرورش و بازار کار، اشتغال و تولید کشور را شکل دهیم، پایه ارتباط دانشگاه و صنعت آموزش و پرورش است. حمایت و سرمایه‌‎گذاری بزرگی در کشور برای تقویت آموزش‌های فنی‌وحرفه‌ای کشور باید صورت بگیرد. اگر این مسئله حل شد اساساً دیگری مسئله‌ای به نام کنکور رخ نمی‌نماید.

انتهای پیام/

انتهای پیام/

از شما صاحبنظر گرامی در حوزه تعلیم و تربیت هم دعوت می کنیم، از نویسندگان، ممیزان و اعضای هیئت تحریریه پنجره تربیت باشید. برای ارسال مطالب و عضویت در هیئت تحریریه، از طریق ایمیل FarsPanjarehTarbiat@gmail.com مکاتبه فرمائید.