«سرگئی کوژمیاکین» کارشناس سیاسی روس در یادداشتی که در اختیار خبرنگار خبرگزاری فارس در دوشنبه قرار داد، به بررسی وضعیت کنونی آسیای مرکزی، نقش بازیگران خارجی و ضرورت تقویت حضور جمهوری اسلامی ایران در این منطقه پرداخت.
در این یادداشت آمده است: وضعیت فعلی سیستم روابط بین الملل را به گونه‌ای می‌توان با کلمه «چهارراه» تشبیه کرد که در آن گرایش چند وجهی در حال توسعه بوده و سرنوشت بشر برای دهه‌های آتی بستگی به آن خواهد داشت که کدام یک از این گرایش‌ها به پیروزی خواهد رسید.
گرایش نخست این است که سرمایه غربی به رهبری آمریکا تلاش می‌کند هژمونی خود را در برابر فروپاشی آشکار سیستم جهانی تک قطبی تحکیم بخشد. نیروهای امپریالیستی به دنبال آنند تا مانع ظهور و رشد کشورهایی شوند که میل قرار گرفتن در سلسله مراتب تعیین شده در نظم موجود جهانی را ندارند زیرا در این نظم باید توسعه این کشورها تابع منافع دیگران باشد و چنانچه با این شرایط موافق نباشند، با بهانه‌های مختلفی مورد اعمال فشار و محدودیت‌های متعددی قرار داده می‌شوند.
واشنگتن و کشورهای اقماری آن با نگرانی آشکار ناظر بر رشد قدرت اقتصادی و ژئوپلیتیکی چین بوده و آنها را موفقیت‌های بی وقفه ایران و همچنین تمایل استقلال طلبانه سیاست خارجی تعدادی از کشورها نگران کرده است.
غرب برای از بین بردن تهدیدات نسبت به انحصار خود، از فرصت‌ها و ابزارهای بسیار گسترده و متعددی استفاده می‌کند. به عنوان مثال می‌توان به تحریم‌های اقتصادی، جنگ اطلاعاتی و فشارهای سیاسی تا تهدید مرزها اشاره کرد. اما اثربخشی این اقدامات که تسلط سرمایه غرب را برای چندین دهه تضمین می‌کرد، در حال افول است.
فرار شرم آور نیروهای به اصطلاح ائتلاف بین المللی به رهبری آمریکا از افغانستان و سقوط سریع دولت «اشرف غنی» که با کمک خارجی بقای خود را حفظ کرده بود، ضعف و نواقص سیستم غربی در بعد نظامی و سیاسی را به نمایش گذاشت. علاوه بر این، همه گیری کرونا نشان داد که در زمینه‌های اجتماعی و اقتصادی نیز «رفاه غربی» که این همه تعریف و تمجید از آن می‌شد، در حقیقت ارزش خاصی نداشته است.
تضعیف هژمونی «واشنگتن» منجر به این واقعیت می‌شود که متحدان وفادار دیروز آن شروع به بازی خود کرده و خواستار دریافت سهمشان از «کیک جهانی» می‌شوند که در این رابطه می‌توان به عنوان نمونه به اقدامات اعتراضی فرانسه و ترکیه اشاره کرد.
با این وجود نمی‌توان قدرت و پتانسیل امپریالیسم را دست کم گرفت زیرا به میزان ضعیف شدن، به مراتب غیرقابل پیش بینی و تهاجمی‌تر نیز شده است. عدم کارآیی روش‌های سنتی سلطه گری غرب منجر به استفاده فعال از وسایل ناراوا، اعم از تحریکات معمولی تا پرورش گروه‌های تروریستی شده است.
گرایش دوم، یعنی تلاش مردم جهان برای صلح و همکاری به منظور دفاع مشترک، در برابر گرایش نخست قرار گرفته است. پروژه‌های همگرایی که ایران از آنها حمایت می‌کند، بازگوکننده اراده میلیون‌ها نفر است. انتخاب «ابراهیم رئیسی» به عنوان رئیس جمهور جدید ایران منجر به تغییر و تحول جدی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی شد. چنانچه دولت قبلی روی بهبود روابط با غرب تمرکز کرده بود، اکنون «حسین امیر عبداللهیان» وزیر امور خارجه ایران اصل «همسایگان و آسیا - اولویت شماره اول» را مطرح کرده است.
ضمناً دولت جدید ایران توجه ویژه‌ای به توسعه روابط با جمهوری‌های آسیای مرکزی نشان می‌دهد. این امر ناشی از عوامل متعددی است که به عنوان مثال می‌توان به موقعیت جغرافیایی، روابط تاریخی، نیازهای متقابل در راستای تقویت ارتباطات اقتصادی و حمل و نقل و تلاش جهت تأمین امنیت منطقه‌ای اشاره کرد.
در این زمینه اخیراً دستاوردهای قابل توجهی حاصل شده است. میزان تجارت متقابل در حال افزایش بوده و ایران با اتحادیه اقتصادی اوراسیا در مورد ایجاد منطقه آزاد تجاری مذاکراتی انجام می‌دهد. با وجود قرنطینه و سایر محدودیت‌های مربوط به همه گیری کرونا، حجم تجارت متقابل بین ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا در سال 2020 تا 18.5 درصد افزایش یافته و به حدود 3 میلیارد دلار رسیده است.
آغاز روند پذیرش ایران به عضویت اصلی سازمان همکاری‌های شانگهای در نشست سران کشورها در ماه سپتامبر در شهر «دوشنبه» رویداد مثبتی است. در این نشست رئیس جمهور ایران حضور یافته و با سران کشورهای آسیای مرکزی دیدار و مذاکراتی انجام داد که ضمن آن در مورد فعال سازی همکاری‌ها و تماس‌های همه جانبه با کشورهای منطقه توافقات خوبی حاصل شد.
در حقیقت فرصت آن فراهم شده تا ایران در منطقه نقش فعال‌تری ایفا کند. جمهوری اسلامی و کشورهای آسیای مرکزی دارای ظرفیت‌های مناسبی برای توسعه روابط هستند. همکاری‌ها در زمینه انرژی، حمل و نقل، کشاورزی، گردشگری و بشردوستانه تنها بخش کوچکی از حوزه‌های تعاملات است که بدون تردید قادر به تامین منافع همه طرف‌ها خواهد بود.
آسیای مرکزی به دلیل موقعیت جغرافیایی خود محصور در خشکی است. نزدیکترین بنادر دریایی در سواحل ایران واقع شده‌اند که فرصت‌های بزرگی را برای منطقه فراهم می‌کند. بندر «چابهار» می‌تواند دروازه ورود به بازارهای جهانی شود. چند سال پیش «تهران» به کشورهای آسیای مرکزی پیشنهاد کرد تا در توسعه چابهار حضور یافته و اقدام به اجاره اراضی بندری کنند.
چشم انداز استفاده از چابهار باعث تسهیل توسعه شبکه راه آهن ایران نیز خواهد شد. با افتتاح بخش «زاهدان-خاش» در واقع کریدور حمل و نقلی «شمال-جنوب» به بهره برداری رسیده و یک خط ریلی مستقیم بین چابهار و ایستگاه سرخس در مرز ایران و ترکمنستان ایجاد می‌شود.
توسعه روابط ایران و آسیای مرکزی از نظر سیاسی نیز بسیار مهم است. وضعیت افغانستان همچنان بی‌ثبات است که از آن بازیکنان خارجی می‌توانند استفاده کنند. در مثال خاورمیانه دیدیم که چگونه آنها گروه‌های تروریستی مانند جبهه النصره یا داعش را ایجاد کردند و سپس از آنها در ماجراجویی‌های ژئوپلیتیکی خود استفاده کردند. همین سناریو را می‌توانند در افغانستان و کشورهای همسایه نیز تحقق بخشند. «تهدید تروریستی» که در ایجاد آن سرویس‌های ویژه و اطلاعاتی خارجی مستقیماً دخیل هستند، بهانه‌ای برای نفوذ به منطقه خواهد بود.
علائم این امر در حال حاضر قابل مشاهده است. از یک سو در افغانستان، در مناطق شمالی آن داعش به شدت فعال شده و اقدام به اجرای حملات تروریستی خونین کرده و از سوی دیگر، بازدید دیپلمات‌ها و نظامیان آمریکایی از جمهوری‌های آسیای مرکزی افزایش یافته است. تنها طی هفته‌های اخیر «کنت مکنزی» فرمانده ستاد مرکزی ارتش آمریکا، «وندی شرمن» معاون وزیر امور خارجه آمریکا و تعدادی از مقامات بلندپایه دیگر این کشور به آسیای مرکزی سفر کردند. همه آنها به کشورهای منطقه پیشنهاد ارائه «کمک» می‌دهند که پشت آن یک هدف قرار دارد: واشنگتن می‌خواهد پایگاههای نظامی خود را به منطقه بازگرداند.
در صورت تحقق برنامه‌های آمریکا، آسیای مرکزی گروگان ماجراهای فاجعه بار علیه چین، ایران و روسیه خواهد شد. در این صورت خسارات بی‌شماری در انتظار دولت‌های منطقه خواهد بود و رنج عظیمی برای ساکنان آن به بار خواهد آمد.
برای اجتناب از این امر، ملت‌های آسیای مرکزی باید به همکاری‌های متقابل صلح آمیز با کشورهایی ترجیح دهند که نسبت به منطقه به عنوان یک بستر تحقق توطئه‌های ژئوپلیتیکی نگاه نمی‌کنند. ایران از جمله چنین کشورها است که طی سال‌ها تعهد خود به ارزش‌های مانند حفظ امنیت، توسعه مسالمت آمیز و روابط خوب همسایگی را ثابت کرده است. بنابراین پررنگ شدن نقش ایران در آسیای مرکزی به نفع تامین بهتر ثبات و امنیت منطقه‌ای خواهد بود.
انتهای پیام/ح
