کنشگری بیگانگان در ساخت نظام آموزشی ایران – قسمت سوم

علی قربانی، پژوهشگر تعلیم و تربیت

در یاداشت قبلی، به بخش دوم از کنشگری بیگانکان در ایجاد نظام آموزشی ایران پرداختیم. در این یادداشت، به قسمت سوم این بحث می پردازیم.

در بررسی آثار و پیامدهای مدارس فرانسوی و آمریکایی، باید به تمایز رویکرد این دو گونه از مدارس میسیونی توجه نمود: مدارس آمریکایی، مشابه مدارس سنتی روستایی و مذهبی کلیسایی در آمریکا، میراث دار ارزش‌های پروتستان بودند: تاکید بر روی سوادآموزیِ مذهبی برای خواندن انجیل، پایبندی و پافشاری بر ارزش‌های مذهبی و اخلاقی، ارزش کار و تلاش دنیوی.

در مقابل مدارس فرانسوی، بیش از آنکه بر سنت مدارس کاتولیک بنا شود، به جهت سرمنشاء فرانسوی و تکیه به دولت لائیک این کشور، بیش از هر چیز بر وجه زبانی و فرهنگ فرانسوی تاکید داشت: ارزش‌های انقلاب فرانسه، ایده‌های روشنفکری و نخبه‌گرایی، ارزش ادبیات، فرهنگ و هنرهای زیبا.

 شکر‌اله ناصر از فارغ التحصیلان کالج آمریکایی، روحیه مدرسه را اینگونه توصیف می‌کند: «در کالج، ما اصولاً رنگ ادبیات عاشقانه ندیدیم. یک قطعه از اشعار انگلیسی که از بر داشتیم این بود:Try try try! It is a lesson you should heed, If at first you don’t succed, Try try try again… بکوشید! بکوشید! بکوشید! این درس را پیوسته در نظر داشته باشید، اگر نخستین بار موفق نشدید دوباره بکوشید، بکوشید، بکوشید...». این مسئله به روحیه سخت‌کوشی دنیوی پروتستانی مربوط می‌شد. در مقابل، وی، رمان خواندن را از جمله اصول اشتباه تربیتی در مدارس فرانسوی می‌داند.

تفاوت رویکرد فرهنگی و زبانی فرانسویان با میسیون‌های آمریکایی در فارغ‌التحصیلان شاخص مدارسشان کاملاً مشهود است.

فارغ‌التحصیلان مدارس آمریکایی بیشتر در حوزه‌های فنی و تخصصی و سیاسی، فعالیت داشته‌اند و کمتر چهره‌های فرهنگی و ادبی در میان آنان به چشم می‌خورد: افشار (مدیر موسسه ژئوفیزیک تهران)/ علی امینی (نخست‌وزیر و سفیر ایران در آمریکا)/ ابوالحسن ابتهاج (رئیس سازمان برنامه و بودجه ایران)/ خداداد فرمانفرمایان (رئیس بانک مرکزی و رئیس سازمان برنامه)/ علی اصغر حکمت (وزیر کشور، وزیر معارف، وزیر بهداری و ...)/ جاناتان مرزکی (مدیر منطقه‌ای شرکت نفت)/ نصرت‌ا... منتصر (مدیر ارشد شرکت نفت ایران و انگلیس و شهردار تهران)/ اللهیار صالح (وزیر دارایی)/ حسن تقی‌زاده (نماینده مجلس و سناتور)/ لطفی‌زاده (ریاضی‌دان و مبدع منطق فازی)* / ... و در ادامه این لیست تعداد زیادی از چهره‌های دانشگاهی و علمی و حقوق‌دان و پزشک و مهندس را می‌توان افزود.

در عوض فارغ‌التحصیلان مدرسه میسیون‌ های فرانسوی به ویژه مدرسه سن‌لوئی، عموماً چهره‌هایی فرهنگی و ادبی هستند: نیما یوشیج/ صادق هدایت/ داریوش شایگان/ داوود پیرنیا (موسیقی‌دان)/ رشید‌یاسمی (شاعر و مورخ)/ پرویز ناتل خانلری (شاعر)/ پل آبکار (معمار)/ علی اکبر شهنازی (موسیقی‌دان)/ برگونی بغاسیان (مستندساز)/ عبدالحسین نوشین (نمایشنامه‌نویس)/ رضا کمال (شاعر).

در مجموع، مدارس میسیونی با تمام تفاوتها و رقابت‌هایی که بین خود داشتند، نقش مهمی در ایجاد نسل روشنفکری ایران (چه در وجه فنی و تخصصی و چه در وجه فرهنگی) در دوره مشروطه تا پهلوی داشتند و پروژه دولت‌سازی عصر پهلوی به اتکاء همین چهره‌ها رقم خورد.

منابع:

ناصر، شکراله، (۱۳۲۳)، روش دکتر جردن، تهران: پاکتچی.

ناطق، هما، (۱۳۷۵)، کارنامه فرهنگی فرنگی، پاریس: خاوران.

Karimi, Linda Colleen, (1975).  Implications of American missionary presence in 19th and 20th century Iran. Dissertations and Theses. Portland State University

https://stlouis.ir/?page_id=285

انتهای پیام/

از شما صاحبنظر گرامی در حوزه تعلیم و تربیت هم دعوت می کنیم، از نویسندگان، ممیزان و اعضای هیئت تحریریه پنجره تربیت باشید. برای ارسال مطالب و عضویت در هیئت تحریریه، از طریق ایمیل FarsPanjarehTarbiat@gmail.com مکاتبه فرمائید.