از سرمه‌دان خاتم تا سفره قلمکار مادربزرگ

به گزارش خبرگزاری فارس از اصفهان، اصفهان یکی از پربازدیدترین مقاصد گردشگری کشور و یکی از ۷ شهر بزرگ ایران است. آثار باستانی و جاذبه‌های مختلف شهر سبب شده تا هرسال میزبان مسافران مختلف ایرانی و خارجی باشد. تماشای پل خواجو، چهل‌ستون، سی‌وسه‌پل، میدان نقش‌جهان و خوردن خوراکی‌های خوشمزه اصفهانی همچون خورش ماست، بریانی و دوغ و گوشفیل لذت سفر را چند برابر می‌کند.

‌کمتر کسی پیدا می‌شود که به اصفهان بیاید و نخواهد یکی از سوغات‌های این شهر را به یادگار داشته باشد. اصفهان به عنوان یک شهر توریستی یکی از مکان‌های اصلی هر گردشگر ایرانی و خارجی بوده و است. این شهر با داشتن قدمتی چند صد ساله یکی از مهمترین پایگاه‌های تولید صنایع دستی در ایران به شمار می‌آید. به خصوص با وجود وضعیت ارزی در کشور همواره برای توریست‌های خارجی یکی از لذت‌بخش‌ترین بخش‌های سفر آنها یعنی خرید سوغاتی را به همراه آورده است. 

الحق و الانصاف که اصفهان شهری با سوغاتی‌های رنگارنگ است و افرادی که به نصف جهان سفر می‌کنند، دست خالی به شهر و دیار خود باز نمی‌گردند. اما ممکن است بخاطر بی اطلاع بودن از وجود برخی از سوغاتی‌ها، نتوانید خرید دلچسبی انجام دهید و کل روز را به سرگردانی در بازار بگذرانید. در گزارش قبلی به سوغاتی‌های خوراکی اصفهان پرداخته شد،(اینجا بخوانید) حالا که با انواع سوغاتی‌های خوراکی اصفهان که شاخص‌ترین آنها گز و پولکی است آشنا شدیم، به سراغ معرفی سوغاتی‌های دیگر که در دسته صنایع دستی قرار می‌گیرند، می‌رویم. پس اگر مقصد مورد نظر شما برای سفر اصفهان است، توصیه می‌کنیم که خواندن این گزارش را از دست ندهید.

سوغات اصفهان

انواع صنایع دستی سوغات اصفهان

همه ما می‌دانیم که مردم اصفهان به هنرمندی و صنعتگری معروفند. هنر دست مردم این شهر در زمینه میناکاری، منبت کاری، خاتم، نقره‌سازی، مسگری، قالیبافی، فیروزه و معرق، ملیله کاری و البته قلمکاری زبانزد عام و خاص است. معرفی هر یک از این هنرها به تنهایی نیازمند تحریر و نگارش یک کتاب جداگانه است.

اما در این مطلب قصد داریم تا به طور خلاصه به معرفی منسوجات و صنایع دستی سوغات اصفهان بپردازیم که می‌توانید به عنوان گرانبهاترین سوغاتی‌های عمرتان، به خانه ببرید. هر یک از این سوغاتی‌ها زیبایی‌های خاص و منحصر به فرد خود را دارند و هدیه‌هایی نفیس و گران قیمت به شمار می‌آیند. برای آشنایی بیشتر با این سوغاتی‌های اصفهان، در ادامه مطلب با ما همراه شوید.

میناکاری هنر نقاشی بر روی سفال یا ظروف مسی است

میناکاری اصفهان

میناکاری هنر نقاشی بر روی سفال یا ظروف مسی است. ترکیب رنگی به کار رفته در هنر میناکاری در طیف آبی تا سفید است و ظرافت و زیبایی آن وقعا مثال زدنی است. هنر میناکاری تقریبا بر روی هر نوع ظرف و وسیله‌ای قابل اجراست و بسیاری از نوعروسان اصفهانی سرویس کامل آینه، شمعدان، قاب‌های میناکاری شده در اندازه‌های مختلف، کاسه ها، گلدان‌ها را برای جهیزیه خود خریداری می‌کنند. هنر میناکاری در این روزها بسیار برجسته شده و این سوغات اصفهان جزو دکوری‌های شیک و خاص برای تزیین منازل است.

منبت کاری هنر کنده‌کاری بر روی چوب است

منبت‌کاری

کمتر کسی است که با هنر زیبای منبت‌کاری آشنا نباشد. منبت کاری هنر کنده‌کاری بر روی چوب و ایجاد طرح‌های خاص و زیبا بر روی بدنه آن است. هنر منبت کاری از دیرباز موجود بوده و در دوران صفویه بالای درب‌ها و پنجره‌ها را با منبت شکل می‌داده‌اند. اکنون تابلوهای منبت کاری که شعر و یا آیه‌ای از قرآن مجید بر روی چوب کنده کاری شده است، در بازار میدان نقش جهان اصفهان موجود است. اکنون هنر منبت را بر روی میزهای ناهارخوری، آینه و میز کنسول و میزهای جلو مبلی نیز اجرا می‌کنند.

ماده اولیه سازنده خاتم، استخوان شتر است

خاتم‌کاری

ماده اولیه سازنده خاتم، استخوان شتر است. خاتم کاری نیز از جمله سوغات اصفهان است که اجرای آن مستلزم دقت و ظرافت فراوانی است. از هنر خاتم کاری برای ساخت جعبه‌های نگهداری جواهرات، جعبه‌های نگهدارنده لوازم آرایشی، سرمه دان، ساعت، قاب عکس استفاده می‌شود. هنر خاتم از دو حیث دارای اهمیت است؛ اول کنده کاری و سپس نقاشی.

اگرچه استخوان شتر از استحکام بالایی برای انجام کنده کاری روی آن برخوردار است؛ اما اگر ضربات وارده به قلم کنده کاری محکم و بدون دقت باشد، می‌تواند سبب شکستن آن شود. پس از اینکه کنده کاری انجام شد، نوبت به نقاشی می‌رسد. طرح‌های بسیار متنوع و چشم نواز با رنگ‌های شاد و بی نظیر بر روی ظروف و وسایل خاتم نقاشی می‌شوند و سوغاتی نفیس و ارزشمند اصفهان را می‌سازند.

نقره از گران بهاترین سوغات اصفهان به حساب می‌آید

نقره‌سازی

نقره‌سازی جزو صنایعی است که کمتر کسی قابلیت ساخت و پرداخت آن را دارد و باید بابت انجام آن، به اصفهانی‌های عزیز و هنرمند دست مریزاد گفت. سال‌هاست که انواع جواهرآلات، ظروف، وسایل تزیینی و دکوری نقره در کارگاه‌های اصفهان پرداخت شده و به سراسر ایران و جهان صادر می‌شوند و یک سوغات به یادماندنی در شهر اصفهان است. بنابراین درآمد حاصل از این صنعت به قدری زیاد است که روز به روز به قدرت و عظمت بیشتری دست می‌یابد. از این ظروف و وسایل دکوری در جهیزیه نوعروسان دیده می‌شود. زیور‌آلات نقره شامل سرویس‌ها، دستبندها، النگو، گوشواره، پابند، انگشتر، حلقه و گردنبندهای شیک و گرانبها می‌شود که از گران بهاترین سوغات اصفهان به حساب می‌آیند.

همچنین کشکول‌های نقره، آینه و شمعدان، ظروف شکلات خوری، شیرینی خوری و گزخوری، قاشق و چنگال نقره و قاب‌های تزیینی از این هنر نیز مورد علاقه مردم اصفهان است و در منازل آنها به وفور یافت می‌شود.

مس، نفیس‌ترین سوغات اصفهان برای افراد علاقه‌مند

مسگری

مسگری نیز شاخه‌های مختلفی دارد و تنها محدود به ساخت ظروف مسی نمی‌شود. بلکه پرداخت‌هایی بر روی این مدل ظروف را نیز شامل می‌شود. اگر وارد مغازه‌های فروش ظروف و لوازم تزیینی مسی شوید، تابلوهایی را می‌بینید که طرح‌های گل و مرغ و شیر و خورشید به زیبایی هر چه تمام تر بر روی سینی‌ها و قاب‌های مسی کنده کاری شده‌اند. این مدل تابلوها و سینی‌ها قیمت فوق‌العاده بالایی دارند اما به طور قطع می‌توانیم بگوییم که نفیس‌ترین سوغات اصفهان برای افراد علاقه‌مند به فرهنگ و هنر ایران زمین است.

ظروف مسی نیز به وفور در بازار نقش جهان اصفهان یافت می‌شود. سرویس کامل ظروف غذاخوری که شامل پارچ و لیوان، قابلمه و تابه، کفگیر و قاشق، بشقاب و پیاله، سینی و لگن می‌شود، در این بازار قابل خریداری است. همچنین ظروف پذیرایی مانند قندان، فنجان، سینی، شکلات خوری، شیرینی خوری، گزخوری موجود است که با هنر فیروزه ادغام شده‌اند و هنر بی بدیلی از مس و نقش فیروزه را در کنار هم رقم زده‌اند.

فرش اصفهان نه تنها در ایران که در همه جهان معروف است

قالیبافی

هنر قالیبافی جزو مهارت‌های هر بانوی اصفهانی در گذشته بوده است. فرش اصفهان نه تنها در ایران که در همه جهان معروف است. ظرافت، زیبایی و نقش و نگار این فرش‌ها خاص و یونیک بوده و طرح فرش هیچ شهر دیگری هرگز نمی‌تواند همپای این طرح فرش اصفهان رقابت کند.

فرش اصفهان قیمت واقعا بالایی دارد و جزو سوغات اصفهان است که اکثرا توریست‌های خارجی مشتری آن هستند. توریست‌های خارجی با خرید چند تخته از فرش اصفهان تا آخر عمر نفیس‌ترین هنر دست مردم اصفهان را در خانه خود به یادگار دارند.

به عقیده پیشینیان، فیروزه سنگی خوش یمن است

فیروزه

فیروزه سنگی قیمتی است که نوع نیشابورش، معروف‌ترین نوع آن است. فیروزه در ساخت و پرداخت ظروف مسی تزیینی، زیورآلات و ترکیب آن با هنرهای دیگر کاربرد دارد. به عقیده پیشینیان، فیروزه سنگی خوش یمن است که از آن برای ساخت گردنبند، دستبند، گوشواره، انگشتر و پابند استفاده می‌شود.

فیروزه کوبی از دیرباز، شغل بسیاری از مردم اصفهان بوده و از این راه امرار معاش می‌کردند و در حال حاضر یکی از بهترین سوغات‌های اصفهان به شمار می‌آید.

هم اکنون نیز با ترکیب نقره و فیروزه، زیورآلاتی زیبا می‌سازند که برای هدیه دادن به دوست، همکار و یا افراد خانواده‌مان، گزینه مناسب و شکیل هستند.

هنر معرق کاری میراث سلسله سلجوقیان برای مردمان اصفهان بود

معرق‌کاری

هنر معرق کاری میراث سلسله سلجوقیان برای مردمان هنردوست اصفهان بود. اما نه تنها به فراموشی سپرده نشد، بلکه با افزودن ایده‌های خلاقانه به آن، روز به روز گسترش یافت و دست سازه‌هایی گرانبها با این هنر آفریده شد. معنای لغوی معرق به معنای تکه، وصله و رگه است و اصولا هر طرحی که به صورت تکه تکه و رگه رگه ساخته شده باشد، معرق کاری نام می‌گیرد.

اما اغلب افراد معرق کاری را با چوب می‌شناسند و این هنر را تکنیک کنده کاری بر روی چوب می‌دانند. حال اینکه در اصل برای اجرای این هنر، از چوب، پارچه، کاشی برای شکل گیری طرح و نقش استفاده می‌کردند. مهم‌ترین ویژگی که این متریال باید داشته باشند، حالت تکه تکه بودن و خرده ریز بودن است تا با قرارگیری در کنار هم، طرح و نقشی زیبا بسازند.

با هنر معرق کاری می‌توان طرح‌های کلاسیک و مدرن بسیاری ساخت و از زیبایی منحصر به فرد آن حظ کرد. اما طرح اصلی و پر قدمت ترین نقش در هنر معرق کاری، برگرفته از اشکال هندسی و علوم ریاضی بود.

ملیله کاری هنر کار با نقره به شکل سیم‌های مفتولی است

ملیله‌کاری

ملیله کاری هنر کار با نقره آن هم به شکل سیم‌های مفتولی است. در این صنعت، نقره را که چکش پذیری بالایی هم دارد، به شکل سیم‌های مفتولی نازک در می‌آورند و با ابزار خاصی در کنار هم قرار می‌دهند تا شی مورد نظرشان ساخته شود. ابزاری که به وسیله آن ملیله می‌سازند، بسیار شبیه ابزار ساخت زیورآلات طلا و نقره است و ظرافت و دقت بالایی را در هنگام انجام کار ارائه می‌دهد. ظروف ملیله غالبا جنبه تزیینی دارند و نمی‌توان از آنها برای سرو و پذیرایی استفاده کرد. برای ساخت این ظروف از نقره با عیار ۱۰۰ استفاده می‌کنند و یک شمش نقره را به هزاران مفتول چهارگوش تقسیم کرده و سپس با نقره‌ای با عیار پایین‌تر، به یکدیگر لحیم می‌کنند.

هنر ملیله به دلیل اینکه متریال نسبتا قیمتی دارد و پیاده‌سازی آن به دقت و ظرافت بالایی نیاز دارد، جزو سوغاتی‌های گران و البته ارزشمند شهر اصفهان حساب می‌شود و بیشتر افراد سرویس کامل آن را برای خود یا دختران دم بخت خود خریداری می‌کنند. ست پایه فنجان (گالش)، قندان، کشکول، شیرینی خوری، گز خوری، شکلات خوری، رولت خوری، سینی، جزو آیتم‌های پر فروش هنر ملیله کاری است. طرح قالب در ملیله کاری بته جقه (یا همان بته سرکج) و طرح‌های دوار است.

سفره‌های قلمکار در نهایت سادگی زیبا هستند

قلمکاری

سفره‌های قلمکاری برای اغلب ما، یادآور سفره‌های ناهار خانه مادربزرگ در ظهر جمعه با عطر و بوی بی نظیر دیزی است که با ریحان و تربچه چیده شده از باغچه در‌آمیخته شده بود. این سفره‌ها یادگار قدمت و سنت دیرینه ماست و در بیشتر خانه‌ها یک نمونه آن موجود است. سفره‌های قلمکار در نهایت سادگی زیبا هستند و سرو غذا بر سر آنها حال و هوایی از ایام قدیم را به خاطرمان می‌آورد.

همچنین از این سفره‌ها برای پهن کردن سفره یلدا و هفت سین استفاده می‌کنند. چاپ زدن با کلیشه، تنها روشی بود که در گذشته برای قلمکاری سفره‌ها از آن استفاده می‌شد. در این روش ابتدا طرح موردنظر را بر روی تکه‌ای چوب کنده کاری می‌کردند و سپس دسته چوب را با پارچه‌ای به مچ دست خود می‌بستند و طرح را به صورت تکرار شونده با کلیشه بر روی پارچه ایجاد می‌کردند. اما هم اکنون افراد کمی هستند که قلمکاری را به روش دستی انجام دهند و این کار به صورت ماشینی و با دستگاه انجام می‌شود.

اگرچه سرعت و دقت چاپ زنی با دستگاه بسیار بالاتر از چاپ زنی به روش سنتی و دستی بود؛ اما ارزش یک سفره قلمکار ماشینی، قابل قیاس با یک سفره قلمکار تهیه شده با روش دستی نیست. همچنین سفره‌های قلمکار دستی قیمتی بالاتر نسبت به سفره قلمکارهای ماشینی دارند.

سخن آخر

سعی ما بر این بود تا در این گزارش، بهترین سوغات‌های اصفهان را که نشان دهنده صنعت دست بی‌نظیر مردمان پایتخت فرهنگ و تمدن ایران زمین است را به شما معرفی کنیم. قطعا «سوغات اصفهان» به این موارد خلاصه نمی‌شود اما چیزی که مهم است، این است که تمامی سوغاتی‌های اصفهان چه خوراکی و چه غیر خوراکی نشان از توجه مردم این شهر به سنت‌های دیرینه خود دارد. امیدواریم که از خواندن این گزارش لذت کافی را برده باشید و اطلاعات مفیدی راجع به انواع سوغاتی‌های اصفهان و طرز ساخت هر یک از آن ها، به دست آورده باشید.

پایان پیام/۶۳۱۰۱/