به گزارش خبرگزاری فارس از قم، «افتخار خدمت در این آستان بلند‌پایه ملک پاسبان، بر شما آقایان و عزیزان، مبارک و گرامی باد. حق بزرگ این سرچشمه نور و هدایت که یکی از ثمرات آن تشکیل حوزه علمیه عظیم‌الشأن در سایه این بقعه مبارک است، چنان عظیم است که زبان و قلم چون من حقیر و ناتوانی را رسایی بیان آن نیست. اینک حرم مطهر و بیوتات مطهره اطراف آن بحمدالله از وضع شایسته‌تری نسبت به گذشته برخوردار است و وسعت و نظافت و ابهت و انتظامی بیش از گذشته دارد. این رشته بهسازی باید ان‌شاء‌الله ادامه یابد و به موازات آن صفا بخشیدن به فضای معنوی و روحی و امکان انتفاع از هدایت الهی در این مکان مقدس نیز باید مورد توجه و اهتمام باشد».
این متن یادداشتی است که حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در سوم مهر سال 72 در دفتر یادبود آستانه مقدسه حضرت معصومه(س) نوشته‌اند و اکنون در حرم مطهر نگهداری می‌شود.
با توجه به رهنمودهای ایشان اهمیت توجه به حرم حضرت معصومه(س) به عنوان محوری برای پروژه‌های شهری بر کسی پوشیده نیست ولی تا چه اندازه این تأثیر در شهر قابل مشاهده است؟
*نقش مدیریت حرم حضرت معصومه(س) در توسعه شهر
حرم حضرت معصومه(س) به عنوان محور شکل‌گیری، رشد و توسعه شهر قم یکی از عواملی است که در مدیریت امکانات شهری تأثیرگذار است بنابراین به عنوان محور توسعه شهر قم باید در نظر گرفته شود و همه برنامه‌ریزی‌های شهری نیز باید در خدمت این آستان مقدس باشد.
این بانوی بزرگوار دهم ربیع الثانی و بنا بر نقلی دوازدهم ربیع‌الثانی در غربت و پیش از دیدار برادرش از دنیا رفت و پیکر ایشان در مکانی در خارج از شهر قم با عنوان باغ بابلان از سوی دو تن سواره ناشناس که از سوی قبله به محل دفن حضرت آمدند به خاک سپرده شد و پسران اشعری، سایبانی از بوریا بر روی مرقد او ترتیب دادند، پس از مدتی در اواسط قرن سوم هجری قمری، حضرت زینب دختر امام جواد (ع) از مصالح آجر، سنگ و گچ گنبد و بارگاهی بر روی مرقد مطهر حضرت معصومه (س) احداث کرد.
سپس به مرور زمان دو گنبد دیگر در کنار گنبد اول ساخته شد که سومین آنها مدفن حضرت زینب دختر امام جواد (ع) شد.
این سه گنبد تا سال 457 هجری قمری برقرار بود تا اینکه در همان سال میرابوالفضل عراقی (وزیر طغرل کبیر) به تشویق عالم بزرگ شیخ طوسی، سه گنبد را با یک گنبد جایگزین کرد.
بنابراین در آن دوران پیرامون حرم حضرت معصومه(س) منطقه مسکونی وجود نداشت و با بررسی تاریخ متوجه می‌شویم در اوایل دوره اسلامی تنها محله‌های میدان کهنه، مسجد جمعه، چهل اختران، دروازه ری، میدان میر، شاهزاده حمزه، بازار کهنه و در دوره صفویه و قاجار چهار مردان، سیدان، پنجعلی، سلطان محمد شریف، خندق، دروازه کاشان، آستانه، سفیداب، باغ پنبه، بازار نو و ... در این شهر به چشم می‌خورد.
چهار دهه گذشته روند مهاجرت به شهر قم به طور فزاینده‌ای افزایش پیدا کرد، به گونه‌ای که محلات زیادی به بافت قدیم شهر افزوده شد و جمعیت شهر نیز طی چند سال گذشته از مرز یک میلیون نفر گذشت و تعدادی از محلات جدید شهر قم با نام‌های یزدانشهر، صفاییه، دور شهر، زنبیل آباد، سالاریه، صفاشهر، نیروگاه(توحید)، شاهزاده ابراهیم، خاکفرج، باجک، 30 متری کلهری 30 متری کیوانفر، مهدیه، شاه سید علی، قائم و شهرک امام خمینی(ره) احداث شدند.
نکته حائز اهمیت در این زمینه وجود بارگاه حضرت معصومه(س) بوده که به نوعی نقش مدیریت رشد و توسعه شهر را داشته بنابراین مرکزیت شهر را به خود اختصاص داده است.
*ارتباط آستانه با نهادهای مرتبط با مدیریت شهری
تعامل نهادهای مختلف با مجموعه آستانه و بالعکس بین این نهادها تعیین‌کننده میزان پیشرفت و موفقیت در پروژه‌های شهری است.
سخنگوی شورای شهر، معاون حمل و نقل و ترافیک شهرداری قم و مسئول اداره ساختمان حرم حضرت معصومه(س) تعامل بین آستانه و مجموعه‌های مدیریت شهری را مثبت ارزیابی می‌کنند و معتقدند روند رو به رشدی در این زمینه وجود دارد.
هادی محمودنژاد مسئول اداره ساختمان حرم حضرت معصومه(س) در خصوص ارتباطات و تعاملات بین آستانه حضرت معصومه(س) و شهرداری می‌گوید: اکنون تعاملات خوبی وجود دارد ولی کافی نیست.
وی می‌گوید: حرم به عنوان نقطه عطفی در شهر مطرح است بنابراین خواه یا ناخواه تأثیر خود را در برنامه‌های شهری می‌گذارد.
*طرح جامع حرم حضرت معصومه(س)
طرح جامع حرم حضرت معصومه(س) از جمله طرح‌هایی است که از سوی آستانه حضرت معصومه(س) در حال پیگیری است و این طرح ارتباط مستقیمی با توسعه فضای شهری دارد.
محمودنژاد در خصوص این طرح می‌گوید: طراحی طرح جامع توسعه حرم حضرت معصومه(ع) آغاز شده و قرارداد مربوط به آن از سوی آستانه منعقد شده و هماهنگی‌های لازم با ارگان‌های مربوط انجام می‌شود.
حسن بختیاری سخنگوی شورای شهر قم در خصوص طرح جامع حرم حضرت معصومه(س) بر در نظر گیری نگاه کارشناسی و به دور از رفتارهای سلیقه‌ای در برنامه جامع توسعه حرم حضرت معصومه(س) تأکید می‌کند.
وی تصریح می‌کند: باید همه مدیران خود را مسئول و مکلف بدانند بر اساس برنامه‌های جامع توسعه حرم حضرت معصومه(س) حرکت کنند.
*طرح توسعه ضلع شرقی حرم
طرح توسعه ضلع شرقی حرم حضرت معصومه از سال 87 آغاز شده است و شامل حد فاصل خیابان ارم به سمت 55 متری عمار یاسر در زمینی به مساحت 28 هزار و 500 متر مربع بوده که شامل شبستان، صحن و فضاهای خدماتی، موزه، کتابخانه، مدرس و بخش اداری است.
به گفته محمودنژاد، این طرح با اختصاص بودجه 50 میلیارد تومانی بیش از 45 درصد پیشرفت داشته و در صورت تأمین بودجه و دیگر ملزومات تا آینده‌ای نزدیک احداث آن به پایان می‌رسد.
*منوریل و حرم حضرت معصومه(س)
منوریل از دیگر مواردی است که در حوزه مدیریت شهری قرار می‌گیرد بنابراین لازم است در احداث و راه‌اندازی آن ویژگی‌های شهر قم و حرم حضرت معصومه(س) در نظر گرفته شود.
عبور منوریل بارها به دلیل عبور از حریم میراثی درجه یک حرم حضرت معصومه(س) از سوی اعضای شورای شهر مورد انتقاد قرار گرفته بود، شهردار قم نیز اعلام کرد که نخواهیم گذاشت منوریل قم از مقابل حرم حضرت معصومه(س) عبور کند.
بختیاری معتقد است که منوریل سنخیت کاملی با معماری اطراف حرم ندارد و بهتر بود عبور منوریل به نحوی دیگر از کنار حرم در نظر گرفته شود.
وی می‌گوید: معماری اسلامی و سنتی تعاریف خاصی دارد که بر اساس دیدگاه متخصصان و معماران ایجاد سازه کاملاً مدرن مثل منوریل که در برابر منظر حرم است با آن انطباق ندارد.
به گفته سخنگوی شورای شهر قم آخرین مصوبه شورای اسلامی شهر این است که منوریل از بالای صحن حرم حضرت معصومه(س) عبور نکند.
*احداث هتل اطراف حرم کریمه اهل بیت(س)
بر اساس گفته مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان قم 180 هزار نفر غیر ایرانی از ابتدای فروردین تا پایان آبان سال جاری در قم اسکان داشتند که این امر از ظرفیت استان در زمینه جذب زائر سرچشمه گرفته است.
علیرضا ارجمندی در خصوص اقدامات انجام شده پیرامون حرم حضرت معصومه(س) برای اسکان زائران می‌گوید: صدور مجوز 50 خانه استیجاری جدید در اطراف حرم برای بهسازی و ارائه خدمات بهتر در حوزه اسکان و پذیرایی از زائران و افتتاح شش هتل جدید تا پایان سال از جمله اقدامات انجام شده این حوزه است.
وی تصریح می‌کند: بر اساس مصوبه کمیسیون ماده پنج استانداری مشوق‌هایی برای سرمایه‌گذاران مبنی بر احداث هتل اطراف حرم تعیین شده تا افراد با کمترین شرایط بتوانند وارد این حوزه شوند.
وی حریم‌های میراثی درجه یک، دو و سه پیرامون حرم حضرت معصومه(س) را به ترتیب شامل هفت و نیم، 10 و نیم و 13 و نیم متر ذکر می‌کند.
*آیا بستر رودخانه مکان مناسبی برای پارکینگ‌های اطراف حرم است؟
وجود پارکینگ در اطراف حرم حضرت معصومه(س) یکی از ضروریات بوده تا زائران و مجاوران بتوانند به راحتی وسایل نقلیه خود را در مکانی مناسب پارک کنند و به زیارت بروند که از جمله پارکینگ‌های قابل توجه در این حوزه می‌توان به پارکینگ بستر رودخانه اشاره کرد.
این امر در حالی است که مسئولان از جمله معاون حمل و نقل و ترافیک بستر رودخانه را برای پارکینگ قبول ندارد ولی به دلیل کمبود پارکینگ، استفاده از این مکان را مجاز می‌داند.
مسیح‌الله معصومی معاون حمل و نقل و ترافیک شهرداری قم می‌گوید: هزار تا هزار و 500 جای پارک در بستر رودخانه وجود دارد که با توجه به جمعیت فراوان زائر به این فضا نیاز است.
وی گفت: پارکینگ بستر رودخانه به محض احداث پارکینگ طبقاتی میدان بزرگ امام با ظرفیت 2 هزار و 100 خودرو حذف می‌شود.
*حرم حضرت معصومه(س) و مدیریت حمل و نقل و ترافیک
با توجه به اینکه لازم است از وجود فضاهای مقدسی مانند حرم حضرت معصومه(س)، مسجد جمکران و حوزه‌های علمیه حداکثر استفاده را در زمینه توسعه اقتصادی و کالبدی ببریم بنابراین شهرسازی و ترافیک اطراف این مجموعه باید در شأن و جایگاه این اماکن باشد ولی باید بررسی کرد وضعیت فضاهای تجاری که در اطراف این مجموعه است یا ترددهایی که در خیابان‌های اطراف مجموعه حرم صورت می‌گیرد آیا واقع در شأن این مکان قدسی است؟
معصومی راه‌اندازی 10 خانه دوچرخه را از جمله اقدامات مناسب می‌داند تا شهروندان به جای استفاده از وسیله حمل و نقل شخصی بتوانند با دوچرخه تردد کنند و در نتیجه بار ترافیکی اطراف حرم حضرت معصومه(س) کاهش پیدا کند.
وی از دیگر اقدامات برای کاهش بار ترافیکی پیرامون حرم حضرت معصومه(س) را احداث پیاده‌راه‌ها و معابر در مسیر سه راه بازار تا چهار راه شهدا و بلوار بهار تا شبستان بر اساس نظر کارشناسان و مشاوران عنوان کرد.
*مسیر رودخانه محل تردد بسیاری از زائران
مسیر رودخانه به عنوان مسیر سریع‌السیر همواره مورد استفاده زائران و شهروندان قرار می‌گیرد ولی آیا مسیر رودخانه مکان مناسبی برای پذیرایی از زائران کریمه اهل بیت(س) است؟
معاون حمل و نقل و ترافیک شهرداری قم در این خصوص می‌گوید: مدیریت بحران متعهد شده 12 ساعت پیش از هر گونه سیل یا آب‌گرفتگی در مسیر رودخانه اطلاع دهد بنابراین به محض اطلاع‌رسانی تمام مبادی ورودی مسدود شده و تردد متوقف می‌شود.
*رفتارهای سلیقه‌ای در اطراف حرم
حال که حرم حضرت معصومه(س) بهانه سفر هر ایرانی و غیر ایرانی به شهر قم است بنابراین لازم است برنامه‌های شهری به نوعی با محوریت بارگاه این بانوی بزرگوار اجرا شود.
برنامه‌های توسعه‌ای آستانه مقدسه و ساختار کالبدی حرم مطهر باید ضمن در نظرگیری جایگاه حضرت معصومه(س) اجرایی شود البته با توجه به زائرپذیری شهر خواه یا ناخواه برنامه‌ها و مدیریت شهری پیرامون این مکان شریف اجرایی می‌شود ولی باید بررسی شود تا چه اندازه این امر انجام شده است.
بختیاری برخی از تصمیم‌گیری‌ها، ساخت و سازها و اقداماتی که در اطراف حرم حضرت معصومه(س) انجام شده را متناسب با این تفکر نمی‌داند و در همین خصوص به توجه بیشتر آستانه مقدسه و مدیریت شهری بر طرح‌های توسعه‌ای و اقدامات عمرانی تأکید می‌کند.
وی در ادامه می‌گوید: برخی رفتارهای سلیقه‌ای متأسفانه در اطراف حرم مطهر حضرت معصومه(س) مشاهده می‌شود که متناسب با تفکر توسعه کالبدی حرم با الگوی معماری اسلامی و دینی نیست.
بنا بر نظر شخصی بختیاری اقداماتی مانند چتری که در صحن اتابکی نصب شده متناسب با مکانی مقدس و معماری اسلامی و صحن مطهر نبوده و اکنون نیز در خیابان آستانه اقداماتی جزئی مشاهده می‌شود که آنها در قالب یک برنامه جامع توسعه نیست و بیشتر رفتارهای سلیقه‌ای افراد است.
اینکه مسئولان در زمینه حرم حضرت معصومه(س) و مدیریت شهری نظرات متفاوتی دارند بر کسی پوشیده نیست ولی باید در نظر داشت که تصمیم‌گیری نهایی در امور شهری به ویژه حرم حضرت معصومه(س) به دور از هر گونه اظهار نظر شخصی و سلیقه‌ای صورت گیرد و بر اساس تعامل دو طرفه باشد.
==============
گزارش: ایمن سادات موسوی‌نژاد
==============
انتهای پیام/78003/و/چ3000
